Renovaziun baselgia parochiala (1972–1976)

Informaziun vegn scret grond ozildi, malgrad ch’ella caschuna meinsvart confusiun, demai ch’ella vegn beinsavens malcapida. Nuotatonmeins ha la cumissiun da baghegiar dalla pleiv da s. Gions anflau per opportun d’edir ina broschura d’orientaziun concernent la renovaziun da nossa baselgia parochiala. Sin tala moda vuless la cumissiun informar empau ils parochians sur dil curriu e passau e vegnent. Aschia sperein nus da prevegnir a malcapientschas. La renovaziun dalla baselgia parochiala ha fatschentau la pleiv gia dapi onns. Mintgin che veseva, saveva ch’ina restauraziun fuva urgenta. Igl onn 1965 ei per quei motiv a caschun dalla radunonza da pleiv vegniu elegiu ina cumissiun preparatorica per la renovaziun dalla baselgia da s Gions.

Planisaziun L’emprema missiun da quella cumissiun ei stau da secussegliar cun persunas cumpetentas, oravontut cun la Curia episcopala. Silsuenter ha ei giu num da far retschercas per in architect scolau, cumprovau e recumandau. Digl architect dependa numnadamein il bien andament dalla lavur. El ha d’inspectar ed intercurir igl object puncto lavur e valur. Tier la renovaziun baselgia sto in architect esser empau humiliteivels ed esser il cunscienzius interpret digl art che ses collegas da tschentaners vargai han giu. Quei sa sin moda optimala mo daventar en connex culla tgira da monuments cantunala e federala. Sch’ei setracta d’in object da valur, sco per ex. la baselgia parochiala da Mustér, ei quei ina necessitad absoluta. Prof, Erwin Pöschel scriva numnadamein «Quei baghetg ei ina dallas pli grondas, bialas e custeivlas baselgias baroccas dil cantun Grischun» (Pö 1 c p 81) .Tgira da monuments, architect e restauratur ston communablamein sligiar ils problems dart e zavrar la paglia serimnada el decuors dils tschentaners dal garnezi – (cc per semeglia notizia d’acts da dr Wyss). Per sin fundament da quei san definitivs plans vegnir elaborai e lu surdau las differentas lavurs. Quei tut drova temps e madira ponderaziun, cunzun sch’ins ha da quintar cun subvenziuns. Gest quei ei denton ual in fatg che biars san savens strusch capir. «Grosso modo» ei quei stau il proceder dalla cumissiun da baghegiar. Quella ha suenter consultaziun dalla Curia incaricau il medem onn (1965) il biro d’architectura Fetz, Glion, da far las necessarias preparativas. Architect Fetz ha, sco quei ei il cass tier ovras pli delicatas, buca vuliu surprender persuls la responsabladad e ha tratg tier siu amitg, architect Max Sütterlin da Zollikon, Sütterlin ei in um profilau, ch’ei differentas gadas staus delegaus dalla Confederaziun tier damondas d’art.

Per raschuns da vegliadetgna ei architect Sütterlin seretratgs igl onn 1972. Architect AKS Gerhard Franz da Herrliberg, ch’ei dapi onns il fidau collaboratur da Sütterlin ed ei aschia dalla bial’entschatta enneu cudischaus fetg bein cun tut il curriu e passau, ei vegnius acceptaus dalla cumissiun sco successur. Ensemen culla tgira da monuments cantunala sut la bitgetta da dr. A Wyss, Cuera, e la tgira da monuments federala, sut presidi da dr. A Schmid, Friburg e Berna, ein ils plans plaun e plaun vegni elaborai. Las calculaziuns da cuosts ein sin fundament dils plans vegnidas fatgas.
Renovar u engrondir? Ina damonda cardinala fuva: Lein nus mo renovar ni era aunc engrondir la baselgia da s. Gions? Ina hanada damonda che ha dau bia da discussiunar. Digl engrondir han ins la finala desistiu. En quei interval ei da Roma anora vegniu dau la lubientscha da celebrar ina s. messa dalla dumengia gia la sonda-sera. Ina nova pusseivladad, dalla quala Mustér ha immediat (sco emprema pleiv dalla Cadi) seprofitau ed aschia descargau grondamein ils ulteriurs survetschs divins en pleiv. Ord quei motiv el in’engrondaziun dalla baselgia parochiala buca necessaria. Denton ein aunc autras novaziuns liturgicas che tangheschan la baselgia sco edifeci, vegnidas edidas, p. ex. concernent igl altar (altar encunter il pievel), il crap da batten, il confessiunal, la scantschala (ambo), il baun dalla communiun, ed auter. In spetgar giu e preparar ponderau ei stau mo d’avantatg. La cumissiun ha saviu spargnar cuosts accessorics e possibilitau cheutras la finanziaziun. Pertuccont ils edifecis ecclesiastics ha il secund concil Vatican, en sia constituziun dalla liturgia, ediu «per longum et latum» las decisiuns che tangheschan il baghetg dalla baselgia. Interessents consulteschan cun grond avantatg quella constituziun. In cumpendi da quella constituziun ei l’interessanta lavur, titulada «Sanctuari e reforma liturgica», che nies actual sur vicari general, lic iur. et theoc Giusep Pelican ha schau comparer el Calender Romontsch da 1968, sin pagina 247. En quella lavur menziunescha el clar e bein las cundiziuns dil baghetg sacral. Ina investa detagliada sepaga a mintga lectur. . Sin fundament dallas perscrutziuns han nos architects elaborau in plan definitiv per mauns dalla cumissiun. La calculaziun da cuosts munta sin biebein in ed in miez milljun. Cheutier pareglia il plan da finanziaziun el scriver da nies president dalla pleiv, Giusep Huonder. Cuosts supplementars han las stuccaturas el chor e las lavurs vid igl artg denter chor e nav caschunau. Igl artg era sin dar ensemen e gia tschessaus anavon per ca 15 cm ed havess in di saviu caschunar ina terribla catastrofa en baselgia parochiala. Las conturas dils aunghels el chor ein stadas per nus tuts ina immensa, mo era emperneivla surpresa. Il reconstruir quels aunghels, ina lavur che sa vegnir fatga mo a maun e sto vegnir fatga da gronds artists ha cuzzau varga in onn ed ha aschia bess entuorn tut ils datums da terminaziun e per part era las calculaziuns. Mo cu tut ei finiu sepresenta la baselgia per en siu ver vestgiu antic e per lu astgan ins plidar d’ina renovaziun. Renovar vul buca dir mo surstrihar cun alv, mobein dar agl object sia fuorma originala e genuina.
Glisch verda per la renovaziun En num dalla Curia episcopala ha ils 25 d’avrel 1972 Sur vicari general Giusep Pelican scret ad architect Gerhard Franz il suandont: «Sehr geehrter Herr Architekt, Sie haben mir die Pläne für die Restaurierung der Pfarrkirche Disentis, den Bericht über die baulichen Massnahmen, den Kostenvoranschlag und eine Bilddokumentation zukommen lassen. Ich danke ihnen dafür bestens. Das grundsätzliche Einverständnis zur Restaurierung der Kirche hatte das bischöfiiche Ordinariat schon früher gegeben. Auch wurden die vorgesehenen Änderungen an der Eingangshalle und den Emporen mit Herrn Fetz näher besprochen. Vorausgesetzt, dass die Restaurierung im Einvernehmen mit der kantonalen und eidgenössischen Denkmalpflege durchgeführt wird, erkläre ich mich mit dem Projekt einverstanden. « Suenter haver giu retschiert glisch verda da quellas varts, ha la cumissiun da baghegiar giu liber maun per schar decider ils parochians tgei ch’eis veglien. Ouella decisiun ei vegnida dada cun caschun dalla radunonza da pleiv ils 2 da fenadur 1972 cun in term e decisiv gie per la renovaziun.
Progress dallas lavurs Las contractivas definitivas cun Berna e Cuera han silsuenter aunc retardau ina gada la surdada dallas lavurs. Denton, dapi la primavera 1973 ein las lavurs surdadas e gia pulitamein avanzadas. Vid clutger, tetg e fatschadas exteriuras ein las lavurs per part finidas. La renovaziun interna da nies sanctuari va successivamein vinavon. Nus sperein da saver far diever da nossa baselgia parochiala da Pastgas 1976. Las lavurs da gep el chor, las laupias, il plantschiu, e buca d’emblidar l’orgla nova, ensiaran liung temps da lavur. Nus vulein demussar capientscha e pazienzia e surtut esser engrazieivels alla venerabla claustra, che segida cun nus ton sco ella sa e po.
Supplica Malgrad ch’ins ei da tuttas varts promts da segidar moralmein ed era finanzialmein, resta ei aunc alla pleiv da curclar ina pulita summa. Ils bazars dils 6 e 7, sco era dils 13 e 14 da zercladur 1970, han purtau in recav da frs. 53000.–. La recreaziun dils 10 ed 11 da november 1973 ha danovamein purtau il bi recav da frs. 20000.–. Quellas acziuns ein vegnidas organisadas e preparadas excellentamein dall’Uniun da mummas e dunnauns. Possi quei exempel far scola. Las numerusas unfrendas en baselgia e las donaziuns privatas han ulteriuramein purtau in bienton daners, legreivlamein biabein miez milliun! Nus sperein che quei spert da segidar semantegni. Possi sogn Gion Battesta remunerar rehamein tonta lavur e ton spert da sacrifeci e generusadad. Ch’il sanctuari da s Gions vegni a paradar en siu niev vestgiu giavischan segiramein tut ils parochians da Mustér.

text da Sur Giuli Cantieni ord la broschura «Renovaziun baselgia parochiala S. Gions Mustér